Predstave

Znate šta kaže Drakula transilvanijskim Mađarima? U Rumuniji, naravno. Kaže im da su jadniji čak i od njega. Ovaj „izlizani“ vic u taze novoj predstavi Andraša Urbana, „Hangerijan“ (Mađar), koja je u nedelju otvorila evroregionalni festival “Test“ u Temišvaru, jedna je od retkih rečenica u predstavi. Koriste se samo reči. Reči i muzika Irene Popović.

Glumački ansambl, sastavljen od glumaca Pozorišta „Kostolanji Deže“ iz Subotice i pozorišta „Čiki Gergelj“ iz Temišvara, na sceni igra čist fizički teatar. Lik je kolektivan, odnosi se samo latentno uspostavljaju, u funkciji jedne scene, ne i celog dela, a fizički teatar još karakteriše izražen scenski pokret, živa i naoko opasna upotreba rekvizite, drugih tela, koja su često obnažena delimično ili potpuno.. .

Sve u svemu, predstava „Hangerijan“ deluje kao prepoznatljivo pozorišno zamešateljstvo sa autorskim pečatom Andraša Urbana. Pogotovo Andraša Urbana iz jedne faze njegovog rada kada je uglavnom radio predstave bez reči, sa jakim i nejasnim (apstraktnim) scenama snažnog vizuelnog i zvučnog fokusa.

Ujedinjujući dva pozorišta koja rade na mađarskom, negde na marginama mejnstrim scena u svojim matičnim državama, Urban se pozabavio ne samo mađarskim jezikom, identitetom Mađara u Rumuniji ili Srbiji, nego i mađarskim identitetom uopšte. Zahvaljujući jeziku kojim se uspostavlja direktna veza sa zajednicom, on jezik proteruje tako što stvari imenuje i na engleskom, srpskom, rumunskom. A u jednoj od prvih scena jezik se čupa iz usta, zakucava na dasku i kači oko vrata likovima koji klečući uvlače genitalije među noge i tako sugerišu da su postali bespolni (bez roda). Bez tih kvaliteta, deluju kao osuđeni na propast, što je jasna poruka o surovosti našeg sveta, veličini i značaju teme.

Svojevrsan nacionalni egzorcizam se nastavlja. I ostatak scena ima hermetičke karakteristike ritualnog koje ostavljaju snažan utisak na gledaoca i otvaraju široko polje asocijacija. Mađari u predstavi su predstavljeni od svoje predistorije pa do moderne političke stvarnosti u kojoj se podižu kojekakve žice ne samo protiv emigranata, nego i od pripadnika svog naroda van matice.

Urban mitove o rađanju nacije oživljava na neočekivan način. Poput Romula i Rema dojenih mlekom vučice, što je čest motiv i u rumunskom predanju, Mađari se rađaju i hrane ispod kobile. Na konju, vijajući jelena, kako glasi legenda o njihovom dolasku u Panoniju, postaju zemljoradnici, ratnici, vernici... Sasvim je moguće da scena u kojoj jednog izvođača sa crvenim fantomkama preko glave fizički maltretiraju svi ostali, predstavlja istorijsku epizodu komunističke vladavine.

Uz reč Mađar, reč krst je ta koja se spominje najčešće, a kulminacija ove povezanosti u jednom trenutku nadrasta mitološki okvir i postaje mitomanska: „Bog je Mađar!“, uzvikuje jedan izvođač.

Zapravo, u svakom trenutku narativna granica se uspostavlja i odmah ruši, u jednom oniričkom postupku koji od pozorišne predstave pravi muzičko-scenski performans. Bez obzira koliko teško ili neprijatno bilo pratiti pojedine scene (a ima tu svega, od scena seksa do scena nasilja), one su oblikovane na umetnički autentičan način, bezrezervno i beskompromisno orijentisan na proizvođenje uzbuđenja i isvojervsnog preispitivanja spram iskazanih stavova. Oni su apsolutno posvećeni čovečnosti, u ovom slučaju mađarskog predznaka, ali sa jasnom idejom da umesto reči Mađar stavite bilo koju drugu i odigrate istu ovu predstavu, reultat bi bio sličan, ako ne i isti.

Igor Burić